Vanmorgen, 10 april, vertrokken we in een bus met een combinatie van leerlingen van het Sint-Janscollege, het Sintermeertencollege, het Grotius college en het Bernardinuscollege naar het doorgangskamp Westerbork in het Drenthe. De achterliggende gedachte van deze dag was om bewustzijn te creëren onder de geselecteerde leerlingen – zij die van iedere school deel mochten nemen aan de reis. Daarnaast gingen ook een paar leden van het comité 4 en 5 mei mee, die in de gemeente Heerlen met 71 Stolpersteine voor meer bewustzijn hebben gezorgd door het herdenken van de vermoorde en gedeporteerde joden die in Heerlen woonden.
De dag begon met een korte documentaire in een zaal van het Herdenkingscentrum Westerbork. Deze was gemaakt door een Joodse inwoner van het kamp, Rudolf Breslauer, die ten tijde opdracht had gekregen van commandant Gemmeker om het werk en leven in het kamp te laten zien, maar vooral om het hachje van de commandant te redden; als immers zijn superieuren zouden zien wat voor een goed werk hij geleverd had, hoefde hij niet zijn leven te riskeren aan het Oostfront. Na deze presentatie kregen we een boekje met vragen over de vaste tentoonstelling waar we toch wel onder de indruk van waren.
Hierna maakten we een wandeling naar het kamp, het meest imposante deel van de dag waar iedereen stil van werd. Dit kwam vooral door de persoonlijke verhalen die onze gids uitstekend vertelde en die ons een beeld gaven van de vrijwel lege vlakte omringd door bos, alle barakken – behalve één – waren immers afgebroken. Dit werd ook ondersteund door foto’s: de barak die half hersteld was, een stuk spoorlijn met twee wagons, een herstelde wachttoren en het huis van de commandant. Het kamp had ook nog twee kunstwerken van twee Joodse kunstenaars, van wie één 102.000 stenen voor elke overledene heeft geplaatst, wat ons besef van de ernst van de massale vernietiging vergrootte.
Het andere kunstwerk bestond uit een stuk rails waarvan aan één zijde de uiteinden omhoog waren gebogen en aan het andere einde een hoge muur waar je niet overheen kon kijken stond, wat symbool stond voor het feit dat men toentertijd niet wist waar ze heen zouden gaan. Deze en nog andere onderdelen van het kunstwerk vonden wij zeer indrukwekkend. Dit was daarnaast ook de afsluiting van de dag.
Bij de massale vernietiging willen we toevoegen: de 102.000 stenen stonden in de vorm van Nederland om aan te geven dat de slachtoffers vanuit heel Nederland kwamen. Elke steen had ook een eigen hoogte, die symbool stond voor de uniciteit van alle slachtoffers.
Wanneer je de eerste keer zo dicht bij de gruwelijke gebeurtenissen van de Tweede Wereldoorlog komt, besef je dat, een aantal decennia geleden, er op de grond waar jij nu staat, mensen gevreesd hebben voor hun leven. Alles op het nu vlakke terrein ziet er zo kalm uit, en je kunt je bijna niet voorstellen dat het vol heeft gestaan met – laat ik ze zo noemen – stallen om mensen in op te slaan, waar ze wachtten op hun deportatie richting het oosten. Zoals ook aan het monument van de spoorlijn te zien was, wist menig gedeporteerde niet wat hem of haar te wachten stond. Althans, hun werd de illusie voorgehouden dat ze zouden werken, om vervolgens veilig en wel terug te keren naar hun thuis. Wat er zich daadwerkelijk voordeed in deze vernietigingskampen, was voor velen nog een onbekend iets.
Het was een uitermate imposante en leerzame ervaring voor ons allen en het heeft ons een stukje laten zien van hoe het leven eruit moet hebben gezien voor de mensen in werkkampen tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Cil, Daisy, Danique, Denise, Laura, Maarten, Mick, Nicky, Nina en Sarah
